Bronowice – VI Dzielnica Krakowa, w skład której wchodzą m.in. Bronowice Małe, Bronowice Wielkie oraz Mydlniki. Nazwa dzielnicy pochodzi od podkrakowskiej wsi Bronowice Małe, która przez kilka stuleci wchodziła w skład dóbr parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie, zwanej potocznie Mariacką. Pomimo uwłaszczenia chłopów w połowie XIX w., wieś nadal przynależała do parafii Mariackiej. Pierwsza wzmianka o Bronowicach pochodzi z 1244 r. i znajduje się w dokumencie opata klasztoru w Tyńcu, który, obok Prądnika, wymienia je jako wieś rolniczą. W dokumencie lokacyjnym miejscowości z końca XIII w. pojawia się nazwa ,,Brunowice”, która występowała jeszcze w XVII w. Z Mydlnik, wchodzących obecnie w skład VI Dzielnicy, na polecenie króla Władysława Łokietka poprowadzona została tzw. Młynówka Królewska, mająca na celu dostarczanie wody z rzeki Rudawy do centrum miasta Krakowa przez systemem wodociągów. W latach 60. XX w. Młynówka została w większości zasypana, a następnie w jej otoczeniu powstał park miejski. Przed pierwszą wojną światową Bronowice zostały włączone w skład fortyfikacji Krakowa, natomiast przyłączone do miasta zostały dopiero w 1941 r., w czasie okupacji niemieckiej. Bronowice zyskały rozgłos za sprawą dramatu Wesele autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, którego akcja, skupiona wokół wesela Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, rozgrywa się w dworku zwanym potocznie ,,Rydlówką”. Pierwowzorami głównych bohaterów utworu były osoby związane z Bronowicami: Lucjan Rydel, jego żona Jadwiga Mikołajczykówna czy też Włodzimierz Tetmajer. Pośród interesujących obiektów znajdujących się na terenie Dzielnicy Bronowice oprócz dworu Rydlów na uwagę zasługują m.in. dworek ,,Tetmajerówka”, pozostałości
XIX-wiecznych fortyfikacji Krakowa, a także kościół św. Antoniego powstały na miejscu dawnego dworu należącego do archiprezbitera kościoła Mariackiego, który z powodu bogatego wyposażenia zwany był także pałacem.

 

Czyżyny – XIV dzielnica Krakowa to położona najbliżej centrum miasta część Nowej Huty, włączona w okresie okupacji niemieckiej. Wcześniej była to wieś podkrakowska, będąca własnością książęcą oraz klasztorną, ulokowana przy dawnych szlakach do Wiślicy i na Ruś. Czyżyny słyną z dawnego lotniska wojskowego, którego część zajmuje obecnie muzeum lotnictwa. Choć lotnisko nie pełni już swojej funkcji, raz do roku odbywa się tu piknik lotniczy, przyciągający tłumy krakowian. Nie jest to jedyny związek dzielnicy z lotnictwem, gdyż na jej terenie nazwy nawiązujące do awiacji noszą pomniki, liczne ulice i całe osiedla oraz rozległy Park Lotników. W jego południowej części ulokowano Ogród Doświadczeń, w którym każdy może sam poznać działanie praw fizyki. Do terenu parku przylega bryła Tauron Areny – hali widowiskowo-sportowej, miejsca zmagań m.in. polskich siatkarzy. Poza areną są także dwa duże centra handlowe: M1 oraz Czyżyny. Jak przystało na miasto uniwersyteckie, swoją siedzibę ma tu Akademia Wychowania Fizycznego oraz niektóre wydziały Politechniki Krakowskiej. Co roku odbywają się także Czyżynalia, będące nieodłącznym elementem krakowskich Juwenaliów. Na południowym krańcu dzielnicy umiejscowiony jest jeden z najważniejszych zakładów, niezbędnych dla funkcjonowania miasta: elektrociepłownia w Łęgu. Z kolei niedaleko ronda Czyżyńskiego ma siedzibę fabryka Philip Morris International, zajmująca się wyrobem produktów tytoniowych, kontynuując tradycję zakładów tytoniowych istniejących w Krakowie od XIX w. Na koniec warto wspomnieć, że Czyżyny mogą się także pochwalić swoim własnym zamkiem – jest to blok mieszkalny, którego charakterystyczna bryła wzorowana jest na architekturze Wawelu i Bagdadu.

 

Dębniki – obecna VIII dzielnica Krakowa, Dębniki, jest drugą pod względem wielkości, ustępując tylko Nowej Hucie. Obejmuje ona szereg dawnych jednostek o bardzo zróżnicowanej historii: Dębniki, Bodzów, Kobierzyn, Kostrze, Ludwinów, Pychowice, Sidzina, Skotniki, Tyniec i Zakrzówek. Na terenie dzielnicy znajduje się także Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy. Dzielnica ta jest niejako wizytówką Krakowa, gdyż turyści spoglądający z murów Wawelu na miasto, w kierunku Wisły, widzą właśnie Dębniki. Najbardziej znanym mieszkańcem Dębnik był Karol Wojtyła, który mieszkał tu w latach 1938–1944. Dębniki to dawna wieś podkrakowska położona przy Skałkach Twardowskiego. Jej nazwa wywodzi się od garbowania skór (dębienia) lub od lasu dębowego. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1254 r., początkowo była wsią książęcą, potem część gruntów stała się własnością klasztorną i królewską. Zarządzali nią wielkorządcy krakowscy; w XVI w. przez długi okres godność tę sprawowała rodzina Bonerów. Już wówczas na terenie Dębnik istniały cegielnie oraz kamieniołomy dostarczające materiałów budowlanych dla Krakowa. W okresie wojen w wiekach XVII i XVIII Dębniki oraz okoliczne wsie mocno ucierpiały ze strony przetaczających się przez kraj wojsk. W czasie konfederacji barskiej Kazimierz Pułaski wybudował tu stałą redutę, z której zajęto Wawel. W 1867 r. Dębniki wraz z osadą Rybaki stały się gminą. Rodzina Lasockich, właściciele tutejszego obszaru dworskiego, wybudowała neogotycki pałac nad Wisłą. Dzięki budowie mostu na Wiśle w 1888 r., na przełomie XIX i XX w. powstały tu liczne fabryki i przedsiębiorstwa, produkujące m.in. słynną ceramikę. Pod koniec XIX w. w miejscu zbiegania się najważniejszych ulic wsi ukształtował się Rynek Dębnicki. W 1910 r. Dębniki zostały włączone do Krakowa. W 1918 r. Salezjanie zakupili pałac, zwany Łosiówką, w którym założyli Seminarium Salezjańskie, a w 1938 r. ukończono budowę salezjańskiego kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Stanisława Kostki, którego bryła dominuje nad okolicą. W latach 1935–1938 wzdłuż obecnej ul. Praskiej powstało Osiedle Robotnicze. W okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej planowano wyburzenie zabudowy Dębnik i postawienie na jej miejscu idealnego nazistowskiego miasta, ale planów tych nie zrealizowano. Po wojnie na miejscu wysadzonego przez Niemców mostu powstał w 1952 r. nowy most (dzisiejszy most Dębnicki). W bliskiej odległości od niego ulokowany jest także most Grunwaldzki, łączący rondo o tej samej nazwie z ul. Dietla. W okolicy ronda znajduje się wiele ważnych budynków, takich jak hotel Forum, Centrum Kongresowe oraz najciekawsze pod kątem architektury Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha.

 

Grzegórzki – Obecnie wraz z Wesołą, Dąbiem, Piaskami i częścią Olszy stanowią II Dzielnicę Krakowa. Pierwsze informacje o wsi Grzegórzki pochodzą z końca XIV w. Wieś Grzegórzki należała do Krakowa i zaopatrywała miasto w żywność. W XIX i w I poł. XX w. na terenie Grzegórzek ulokowano liczne zakłady przemysłowe. Były to zarówno nowe fabryki, jak i te przeniesione z centrum Krakowa. Największym z zakładów była fabryka Zieleniewskiego, produkująca ciężkie konstrukcje metalowe. Skutkiem tego Grzegórzki były jednym z najbardziej uprzemysłowionych regionów podmiejskich, a później miejskich. Resztki industrialnej przeszłości jeszcze dziś widoczne są w architekturze dzielnicy, która w coraz większym stopniu zdominowana jest przez budynki biurowe, handlowo-usługowe i osiedla mieszkaniowe powstające na terenach dawnych zakładów. Do 1910 r. Grzegórzki były osobną gminą, włączoną w granice Wielkiego Krakowa. Po wchłonięciu przez stale rozbudowujące się miasto Grzegórzki stały się jedną z centralnych dzielnic Krakowa, łącząc średniowieczne śródmieście z PRL-owską Nową Hutą. W centrum dzielnicy ulokowane są liczne obiekty użyteczności publicznej, urzędy miejskie, wojewódzkie oraz sądy. Grzegórzki można także nazwać dzielnicą akademicką. Na jej terenie mieści się rozległy kompleks Szpitala Uniwersyteckiego Collegium Medicum UJ, stopniowo przenoszony w rejon Prokocimia oraz uniwersytecki Ogród Botaniczny. Swoją siedzibę mają tu także jezuici i prowadzona przez nich uczelnia, Akademia Ignatianum, oraz Uniwersytet Ekonomiczny. Grzegórzki słyną również z ulokowanej tam giełdy, złożonej z budynku Miejskiej Hali Targowej i placu handlowego. W tygodniu sprzedaje się tam produkty spożywcze, w niedziele zaś rejon ten przeobraża się w giełdę książek i staroci. Nocą można tu spróbować legendarnych już kiełbasek z Niebieskiej Nyski. Tuż obok wznosi się pamiętający jeszcze czasy galicyjskie wiadukt kolejowy, powstały pierwotnie jako most nad Martwą Wisłą. Biegnące po nim tory oraz długi nasyp kolejowy przez lata stanowiły granicę oddzielającą Kraków od jego przedmieść. Innym świadectwem współczesności na terenie Grzegórzek są ulokowane tutaj galerie handlowe – na czele z Galerią Kazimierz; jedne z najwyższych budynków w Krakowie: wieżowiec K1, tzw. Błękitek, i powstający od nowa budynek Unity Tower w miejscu słynnego „Szkieletora”; oraz przebudowane rondo Mogilskie z pozostałościami dawnego fortu w środku.

 

Kazimierz – obecnie wchodzący w skład I Dzielnicy Krakowa,do przełomu XVIII i XIX w. był odrębnym miastem. Lokowany został na prawie magdeburskim w 1335 r. przez króla Kazimierza Wielkiego i na początku był miastem niewiele mniejszym od sąsiedniego Krakowa. Do zabytków pochodzących z czasów średniowiecznych należy Synagoga Stara, Bazylika Bożego Ciała oraz kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty wraz z klasztorem Augustianów, stanowiące jeden z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych przykładów architektury gotyckiej w Polsce. Niestety do naszych czasów nie dotrwał kościół św. Jakuba Apostoła oraz św. Wawrzyńca. Na terenie Kazimierza znajduje się Skałka, słynąca z Bazyliki św. Michała oraz ze znajdującej się w jej podziemiach Krypty Zasłużonych, a przede wszystkim znana jako miejsce męczeńskiej śmierci, jaką poniósł tutaj biskup krakowski Stanisław w 1079 r. Od końca XV w. na terenie Kazimierza rozpoczął się proces osiedlania się ludności żydowskiej, która została tam przeniesiona przez króla Jana Olbrachta po pożarze Krakowa z 1494 r., który strawił sporą część miasta między ulicą Mikołajską a Sienną. Wraz z napływem ludności żydowskiej Kazimierz stał się miejscem rozwoju ich kultury, wyrażającej się m.in. w budownictwie. Powstało m.in. siedem synagog, stanowiących unikatowy zespół na skalę europejską. Do interesujących miejsc należy także dawny rynek – plac Wolnica – z zabytkowym ratuszem. Osadnictwo żydowskie na Kazimierzu skupiało się w dużej mierze wokół ulicy Szerokiej. Do dziś odbywa się tam coroczny słynny Festiwal Kultury Żydowskiej z koncertem ,,Szalom na Szerokiej”.

 

Krowodrza – obecna V Dzielnica miasta Krakowa rozciągająca się od parku Jordana po ulicę Piastowską oraz aleje Mickiewicza i Słowackiego znajduje się na terenie dawnych wsi podkrakowskich, przysiółków i pól uprawnych. Jedną z nich była Krowodrza, od której dzielnica przyjęła nazwę. Wieś ta jeszcze na początku XX w. znajdowała się poza obszarem miasta. W średniowieczu stanowiła m.in. uposażenie zakonu duchaków, osadzonych na Białym Prądniku przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, a u progu XIX w. stała się własnością szpitala św. Łazarza. Tragiczna dla Krowodrzy okazała się walka o koronę polską w 1587 r. między Maksymilianem Habsburgiem a Janem Zamoyskim, stojącym po stronie Zygmunta III Wazy, gdyż wieś została w tym czasie spalona. Duże znaczenie dla rozwoju obecnej V Dzielnicy miał koniec XIX w. i początek XX, kiedy to przeprowadzono wiele udanych inwestycji mających na celu uprzemysłowienie tych terenów, jak chociażby wybudowanie odlewni żelaza. Wtedy też założony został szpital wojskowy przy ul. Wrocławskiej i czynny do dziś towarowy dworzec kolejowy. Krowodrza wraz z pobliskimi wsiami, takimi jak Czarna Wieś, Nowa Wieś i Łobzów, została włączona do miasta Krakowa w 1910 r., w wyniku poszerzania jego granic za prezydentury Juliusza Lea. Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło dalsze uprzemysłowienie oraz rozwój zabudowy wielkomiejskiej. Mimo to jeszcze po drugiej wojnie światowej Krowodrza była miejscem znanym z ogrodnictwa: hodowli kwiatów i warzyw. Wśród atrakcji znajdujących się na terenie V Dzielnicy nie sposób pominąć pałacu królewskiego w Łobzowie, pochodzącego z XIV w., należącego obecnie do Politechniki Krakowskiej, siedziby Radia Kraków, Gmachu Głównego Muzeum Narodowego oraz Biblioteki Jagiellońskiej. Na obszarze Krowodrzy siedziby mają ponadto uczelnie krakowskie: Akademia Górniczo-Hutnicza oraz Uniwersytet Rolniczy.

 

Łagiewniki-Borek Fałęcki – IX dzielnica Krakowa Łagiewniki-Borek Fałęcki, której centralną osią jest ulica Zakopiańska – słynna, czy też raczej osławiona, Zakopianka łącząca Kraków ze „Stolicą Polskich Tatr”. Od północy swój początek dzielnica ta ma przy skrzyżowaniu kilku ważnych arterii miejskich, tuż przy przystanku i pętli Łagiewniki. Południowym końcem dzielnicy jest zaś szczyt Góry Borkowskiej. Obecna IX dzielnica złożona jest z dwóch historycznych wsi: Łagiewnik i Borku Fałęckiego. Łagiewniki – wieś rycerska, wzmiankowana po raz pierwszy w 1375 r., własność kasztelanów Krakowskich, a następnie prywatna, włączona do Krakowa w 1941 r. w czasie okupacji niemieckiej decyzją władz Generalnego Gubernatorstwa. W okresie zaborów przez jej tereny i sąsiedni Borek przeprowadzono część traktu cesarskiego łączącego Wiedeń z Lwowem, obecnie jest to ul. Zakopiańska. W XIX w. ulokowano tu linię kolejową do Chabówki, a w 1910 r. przystanek kolejowy Borek Fałęcki. Pod koniec XIX w. na terenie wsi powstał klasztor Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, w którym służbę pełniła św. siostra Faustyna Kowalska. Przez wiele lat Łagiewniki i Borek Fałęcki były jednymi z najbardziej zindustrializowanych obszarów. Na terenie obecnej dzielnicy ulokowane zostały liczne przedsiębiorstwa: cegielnie produkujące na potrzeby stale rozwijającego się miasta, zakłady chemiczne Solvay oraz Krakowska Fabryka Armatur, zwana popularnie „Armaturą”. Obecnie „Armatura” przeniosła się poza Kraków, a fabryka Solvay już nie istnieje. Pozostały po niej malownicze hałdy odpadów poprodukcyjnych znane jako „Białe Morza”, które stały się częścią krajobrazu okolicznego terenu. Na dawnych obszarach przemysłowych ulokowano, dominujące wzdłuż ulicy Zakopiańskiej, liczne budynki usługowo-handlowe, markety, kino i dwa centra handlowe: Solvay Park oraz Park Handlowy Zakopianka. W ocalałych budynkach dawnej fabryki Solvay mieszczą się dziś firmy usługowo-handlowe oraz Centrum Sztuki Współczesnej Solvay. W Łagiewnikach i na części dawnych składowisk powstały dwa obiekty, niezwykle istotne ze względów religijnych – modernistyczne Sanktuarium Bożego Miłosierdzia oraz postmodernistyczne Centrum Jana Pawła II. Na terenie dzielnicy znajduje się także jeden z większych, miejskich obszarów zielonych – Las Borkowski.

 

Mistrzejowice-Bieńczyce – zarówno obecna XV Dzielnica Mistrzejowice, jak i XVI Dzielnica Bieńczyce do lat 90. XX w. wchodziły w skład dzielnicy Nowa Huta. Dzielnica Mistrzejowice składa się z dawnej wsi o tej samej nazwie oraz z części Batowic i Dziekanowic. Mistrzejowice po raz pierwszy wzmiankowane zostały w drugiej poł. XIII w., podlegały wówczas parafii w Raciborowicach i stanowiły własność kapituły krakowskiej. Na terenie wsi funkcjonowały m.in. młyn oraz karczma. W XIX w. podczas budowy Twierdzy Kraków powstały także forty ,,Mistrzejowice” oraz ,,Bieńczyce”, zachowane do dnia dzisiejszego. Teren wsi został włączony do Krakowa w 1951 r. W latach 60. i 80. XX w. Mistrzejowice rozbudowano według projektu architekta Witolda Cęckiewicza. Powstało wtedy m.in. Osiedle Tysiąclecia oraz Osiedle Złotego Wieku. Dla stale powiększającej się liczby mieszkańców kard. Karol Wojtyła w 1976 r. erygował parafię. Przystąpiono także do budowy kościoła, którą rozpoczął ks. Józef Kurzeja. Batowice, w części włączone do Krakowa w 1973 r., po raz pierwszy wzmiankowane były w XIV w. i stanowiły własność biskupów krakowskich, a następnie kapituły katedralnej. Z podobnego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o Dziekanowicach, włączonych częściowo do miasta w roku 1986. Bieńczyce, których nazwa pochodzi od ich właściciela – Bieni, wzmiankowane są w źródłach już na początku XIII w. Do Krakowa włączono je w 1951 r. jako jedno z nowohuckich osiedli. Na terenie Bieńczyc znajduje się jeden z najbardziej charakterystycznych kościołów Krakowa, tzw. Arka Pana, wybudowana na przełomie lat 60 i 70., w dużej mierze dzięki staraniom arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły. Okolice Arki Pana oraz kościoła w Mistrzejowicach stały się miejscami manifestacji nowohuckiej „Solidarności” w latach 80. XX w.

 

Nowa Huta – XVIII Dzielnica Krakowa, w skład której weszło wiele dawnych wsi podkrakowskich – w tym niektóre o długiej i bogatej historii, m.in. Mogiła czy Pleszów – stanowiła początkowo odrębne miasto. Pierwsza wzmianka o Pleszowie pochodzi z początków XIV w., na przestrzeni wieków wielokrotnie zmieniał on właścicieli. Do ich grona należeli m.in. Kirchmayerowie, którzy wybudowali w Pleszowie murowany dwór. W 1949 r. na terenie Pleszowa rozpoczęto budowę kombinatu metalurgicznego Huty im. Lenina, następnie przemianowanej na Hutę im. T. Sendzimira, oraz osiedla baraków dla robotników pracujących przy budowie Huty. Mogiła, kolejna z wsi wchodzących obecnie w skład XVIII Dzielnicy, od XIII w. stanowiła własność opactwa cysterskiego. Do dzisiaj na terenie Mogiły można podziwiać zachowane zabudowania średniowiecznego opactwa oraz kościół św. Bartłomieja, najstarszą i najlepiej zachowaną drewnianą świątynię w Krakowie, pochodzącą z XV w. Budowa Nowej Huty, głównie na terenie Mogiły i Pleszowa, rozpoczęła się w 1949 r. od ustalenia lokalizacji planowanego ośrodka i budowy osiedli mieszkaniowych, z interesującym rozwiązaniem w postaci placu Centralnego. Głównym projektantem nowego miasta był Tadeusz Ptaszycki. Niedługo potem okoliczne wsie zostały włączone w skład Huty, która w 1951 r. stała się kolejną z dzielnic miasta Krakowa, choć jeszcze przez długi czas przez wielu była uznawana za odrębne miasto. Rozmach założeń urbanistycznych czyni ją jednym z najlepszych przykładów architektury socrealizmu. Co roku do Nowej Huty przybywa wielu turystów z kraju i ze świata ze względu na jej barwną historię oraz fakt, iż jest unikatowym przykładem miasta socjalistycznego, zaprojektowanego od podstaw.

 

Płaszów – Obecnie część XIII dzielnicy Podgórze, wcześniej samodzielna miejscowość. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1254 r., była wsią rycerską, klasztorną, a od czasów Władysława Jagiełły – królewską. Po pierwszym rozbiorze znalazła się w granicach Austrii. W 1855 r. wieś została przecięta linią kolejową Kraków–Lwów, a 1884 r. otwarto w Płaszowie stację kolejową, co sprzyjało rozwojowi przemysłu, przeobrażając wkrótce wiejski charakter w bardziej industrialny. W 1912 r. Płaszów włączono do Krakowa. 30 października 1918 r. dworzec Płaszowski został wyzwolony jako pierwszy obiekt przez por. Antoniego Stawarza i pełniących tam służbę Polaków. Do akcji przyłączali się także okoliczni kolejarze. Następnego dnia na czele polskich żołnierzy por. Stawarz ruszył wyzwolić resztę Krakowa. W okresie międzywojennym Płaszów rozwijał się jako przemysłowe przedmieście. W 1928 r. powstała, działająca do dziś, Krakowska Fabryka Kabli, zwana popularnie „Kablem”. Zakład ten przez dekady dawał zatrudnienie okolicznym mieszkańcom, jego imię nosi stadion i Osiedle Kablowskie. Po wojnie na terenie Płaszowa zlokalizowano wiele przedsiębiorstw, magazynów i baz transportowo-remontowych. Obecnie ich zabudowania są wyburzane, ustępując miejsca biurowcom i osiedlom mieszkaniowym. Współcześnie Płaszów znany jest przede wszystkim z dworca kolejowego Kraków-Płaszów – drugiego najważniejszego dworca Krakowa, Centrum Handlowego Tandeta oraz dawnego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego KL Plaszow. Nad terenem obozu oraz rejonem Płaszowa dominuje masywna betonowa bryła Pomnika Ofiar Faszyzmu, zwróconego frontem w kierunku ul. Kamieńskiego, miejsce licznie odwiedzane przez turystów. Niedaleko znajduje się także kamieniołom Liban. Po drugiej stronie torów kolejowych i fabryki kabli znajduje się jeden z największych zbiorników wodnych Krakowa – Zalew Bagry. W okresie letnich upałów przyciąga on tłumnie spragnionych ochłody mieszkańców oraz amatorów sportów wodnych. Dojazd do zalewu znacząco ułatwia komunikacja miejska, która na terenie Płaszowa w ostatnich latach została mocno rozbudowana. Widocznym symbolem tych działań jest estakada tramwajowa nad torami dworca płaszowskiego, tuż obok fabryki „Kabel”.

 

Podgórze – Obecna XIII dzielnica Krakowa oprócz historycznego Podgórza obejmuje Płaszów, Bonarkę, Kabel, Zabłocie, Rybitwy, Przewóz, Zarzecze oraz rejon Kopca Krakusa i Matecznego. Do 1915 r. Podgórze pozostawało niezależnym miastem (choć już w 1810 r. stało się, jakkolwiek na krótko, dzielnicą Krakowa), a jego połączenie z Krakowem było jednym z głównych założeń idei Wielkiego Krakowa. W okresie międzywojennym następowała integracja Krakowa i Podgórza, czego symbolem było powstanie nowego mostu im. Józefa Piłsudskiego, w symbolicznie i nowoczesny sposób łączącego dwa brzegi Wisły oraz dwa miasta. Osadnictwo na terenie dzisiejszego Podgórza sięga czasów znacznie odleglejszych. Występujące na terenie przyszłego miasta krzemienie – stąd nazwa „Krzemionki” – przyciągały ludzi już ponad 10 tys. lat temu. Około VII w. n.e. powstał Kopiec Krakusa. Od czasów wczesnego średniowiecza z okolic Krzemionek pozyskiwano materiały budowlane na potrzeby Krakowa, Kazimierza, a potem Podgórza, czego świadectwem są zachowane do dziś liczne kamieniołomy. Tereny przyszłego Podgórza rozwijały się początkowo jako przedmieścia Kazimierza. Sytuacja ta zmieniła się wraz z założeniem miasta i rozbiorami w końcu XVIII w. Austriacy w 1772 r. zajęli prawy brzeg Wisły, a w 1784 r. na mocy decyzji cesarza Józefa II Podgórze stało się wolnym królewskim miastem. Dzięki korzystnemu położeniu przy szlakach handlowych oraz przywilejom cesarskim i prawu gwarantującemu swobodę religijną – co przyciągało m.in. kupców z Krakowa – Podgórze zaczęło się rozwijać jako niezależny ośrodek, w ostatnich latach swej odrębności niewiele mniejszy od Krakowa. Okres świetności Podgórza przypadł na czas autonomii galicyjskiej, kiedy to powstały liczne budynki użyteczności publicznej i instytucje, na czele z elektrownią miejską, o pięć lat starszą niż krakowska. Ostatecznie Kraków i Podgórze połączyły się w jeden organizm 4 lipca 1915 r. Całe szeroko rozumiane Podgórze rozlokowane jest wokół kopca Krakusa, stanowiącego jego symboliczny środek. Pod samym kopcem znajduje się nowy cmentarz Podgórski, jedna z najważniejszych nekropolii Krakowa. Po drugiej stronie kopca na stoku wzgórza Lasoty zachowały się resztki starego cmentarza Podgórskiego, mocno zniszczonego w okresie PRL. Pochowany jest na nim Edward Dembowski, jeden z przywódców powstania krakowskiego z 1846 r. Na szczycie wzgórza wznosi się unikatowy Fort św. Benedykt, pamiątka po twierdzy Kraków. Tuż przy nim przycupnął gotycki kościółek pod wezwaniem św. Benedykta. Na pobliskim szczycie Krzemionek swoją siedzibę ma oddział telewizji Kraków z wieżą RTV, będącą jednym z najwyższych punktów miasta. U stóp Krzemionek rozciąga się stare Podgórze, z centrum w postaci rynku z neogotyckim kościołem św. Józefa. Po drugiej stronie rynku zaczyna się teren dawnego getta krakowskiego, o którego istnieniu przypomina pomnik – krzesła na Placu Bohaterów Getta, Apteka pod Orłem oraz leżące nieopodal,najpopularniejsze krakowskie muzeum–Fabryka Emalia Oscara Schindlera. Obok niego znajduje się też muzeum sztuki współczesnej MOCAK. Przy końcu Krzemionek, na rondzie Matecznego mieści się drugie, nieczynne, krakowskie uzdrowisko założone właśnie przez patrona ronda, Antoniego Matecznego. Przy tym rondzie ma też swój początek słynna Zakopianka.

 

Podgórze Duchackie-Kurdwanów – Obecna XI dzielnica Podgórze Duchackie złożona jest z dawnych wsi: Woli Duchackiej, Kurdwanowa i Piasków Wielkich. Jest jedną z najwyżej położonych i najgęściej zabudowanych blokami dzielnic Krakowa. Wieś Wola Duchacka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1364 r., od końca XIV w. do czasów zaborów stanowiła własność klasztoru Świętego Ducha w Krakowie. Wciągu licznych wojen w XVII i XVIII w. wieś często ulegała zniszczeniom. Od początku XIX w. była własnością prywatną. W tym okresie powstał zespół dworski przy obecnej ul. Malborskiej. W międzywojniu w centrum wsi ulokowano szkołę, a na jej wschodnich obrzeżach część Krakowskiej Fabryki Kabli. W 1941 r. Wola Duchacka decyzją władz okupacyjnych została włączona do Krakowa. W czasie wojny powstała też jedna z dwóch głównych arterii Krakowa, ul. Kamieńskiego, której budowę zakończono już po wyzwoleniu. Obecnie oddziela ona Płaszów (wchodzący w skład XIII dzielnicy) od dzielnicy XI. W 1961 r. na terenie Woli powstał rezerwat przyrody nieożywionej Bonarka w celu ochrony ciekawych struktur i utworów geologicznych, odsłoniętych w wyniku działalności kamieniołomu. Tuż obok znajdowały się Zakłady Chemiczne „Bonarka”, powstałe niedługo po wojnie i zlikwidowane w 2003 r. Zakłady produkowały fosforany używane w rolnictwie i hodowli. W okresie PRL stale rozbudowywane, były jednym z głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza w Krakowie. Po zamknięciu fabryki jej obszar został zrekultywowany i obecnie mieści się tam Galeria Bonarka. Pamiątką po dawnym zakładzie jest zachowany dawny komin fabryczny. W latach 70. i 80. w południowej części Woli wzniesiono osiedle Wola Duchacka. Kurdwanów,dawna wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1252 r. Na jej terenie znaleziono ślady osad oraz przedmioty z okresu neolitu oraz wczesnego średniowiecza, w tym tzw. skarb Kurdwanowa – zestaw żelaznych narzędzi. Od średniowiecza aż do czasów zaborów wieś należała do wikariuszy katedry krakowskiej oraz klasztoru Świętego Ducha: przez długi czas zachował się podział wsi na Kurdwanów Górny(Wikariuszy) i Dolny (Duchaków). W XIX w. na terenie Kurdwanowa znajdowały się trzy posiadłości dworskie. Właścicielem jednej z nich był historyk Józef Szujski, jeden z głównych przedstawicieli stańczyków. W 1941 r. decyzją okupantów Kurdwanów włączono do Krakowa. Od 1982 r. na pograniczu Kurdwanowa oraz Woli Duchackiej rozpoczęto budowę osiedla Kurdwanów i proces zabudowy tego rejonu trwa faktycznie do dziś. Piaski Wielkie to trzecia dawna wieś, notowana po raz pierwszy w 1395 r. W XV w. na terenie wsi założono folwark przy obecnej ul. Podedworze, na którego terenie w XVI w. powstał dwór istniejący do dziś. W II poł. XIX w. Piaski Wielkie stały się znane ze swych zakładów mięsnych, aczkolwiek tradycje wędliniarskie wsi sięgać mają czasów Kazimierza Wielkiego. Rozwijał się tu handel mięsem, masarstwo i rzeźnictwo, a mieszkańców zwano Kijakami Piaszczańskimi. Zaczął działać lokalny cech rzeźników i wędliniarzy, który w latach 30. XX w. doczekał się własnego domu cechowego, zachowanego do dziś. We wsi powstał także cmentarz i neogotycki kościół. W 1941 r., podobnie jak sąsiednie miejscowości, Piaski Wielkie zostały włączone do Krakowa. Po wojnie na terenie dawnej wsi rozwijała się zabudowa podmiejska. W II poł. lat 70. wzniesiono osiedle Piaski Wielkie/Nowe. W ostatnich latach powstały bloki nowego osiedla wzdłuż ulicy Bochenka oraz szpital św. Rafała, które od strony rzeczki Drwinki dominują nad okolicznym krajobrazem i zabudową złożoną z domów jednorodzinnych.

 

Prądnik Biały – IV Dzielnica Krakowa, w skład której wchodzi kilka dawnych podkrakowskich wsi o charakterze rolniczym, spośród których najstarszą i największą był Prądnik Biały, zwany także Małym, wywodzący swą nazwę od rzeki Prądnik, podobnie jak Prądnik Czerwony. Prądnik od czasów wczesnego średniowiecza należał do dóbr biskupów krakowskich. W XIII w. ówczesny biskup Iwo Odrowąż przekazał go Zakonowi Kanoników Ducha Świętego de Saxia, zwanemu potocznie zakonem duchaków, który został tam osadzony. Duchacy po przeniesieniu klasztoru do Krakowa zatrzymali grunty na terenie Prądnika i okolicznych miejscowości jako swoje uposażenie. W XIV i XV nastąpił duży rozwój Prądnika, zakładane były m.in. folwarki, młyny, kuźnie, browar, a także papiernia. W XVI w. na terenie wsi powstała rezydencja podmiejska biskupów krakowskich, w której gościli wybitni przedstawiciele renesansu, m.in. Jan Kochanowski i Łukasz Górnicki. Dwór wielokrotnie ulegał zniszczeniom, aż w XIX w. na jego miejscu wybudowano dworek, który przetrwał do naszych czasów i stanowi siedzibę Centrum Kultury Dworek Białoprądnicki. Kilka kolejnych wsi wchodzących w skład obecnej IV Dzielnicy, Tonie, Górka Narodowa i Witkowice, stanowiły w średniowieczu część dóbr kapituły krakowskiej. Na terenie Witkowic w 1918 r. założony został – z inicjatywy komitetu na czele z biskupem krakowskim Adamem Sapiehą – szpital dla dzieci, którego zabudowania spłonęły niespełna 10 lat później, a odbudowany funkcjonuje obecnie jako Wojewódzki Szpital Okulistyczny. Wsie wchodzące dzisiaj w skład IV Dzielnicy zostały włączone do Krakowa w 1941 r. Pośród interesujących miejsc zlokalizowanych na terenie dzielnicy na uwagę zasługuje m.in. neorenesansowy pałac Fischerów w Bronowicach Wielkich, fort pancerny 43a ,,Podchruście”, stanowiący jeden z fortów Twierdzy Kraków, oraz Instytut Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk.

 

Prądnik Czerwony – III Dzielnica Krakowa, w skład której wchodzi kilka dawnych wsi podkrakowskich, m.in. takich jak Rakowice, Olsza i Prądnik Czerwony. Wieś, od której dzielnica wzięła nazwę, po raz pierwszy wzmiankowana była już na początku XII w. jako jedno z dóbr należących do klasztoru w Tyńcu. Prądnik Czerwony nazywany był także Prądnikiem Wielkim, w odróżnieniu od Prądnika Białego, który znajdował się w okolicach dzisiejszej al. 29 Listopada. Od XV w. na terenie Prądnika zaczęły powstawać folwarki krakowskich klasztorów, m.in. franciszkanów, dominikanów i karmelitów. W kolejnym stuleciu swojedwory wznosiły tam rody szlacheckie, np. Potockich i Cellarich. Miejscowość ucierpiała znacznie podczas wojny o koronę polską w 1587 r. między Maksymilianem Habsburgiem a wojskami Jana Zamoyskiego, popierającego Zygmunta III Wazę. W XIX w. na terenie wsi wzniesiono wiele elementów fortyfikacyjnych Twierdzy Kraków. Rakowice z kolei były wsią królewską, korzeniami sięgającą średniowiecza. W XV w. na ich terenie zbudowany został dwór królewski oraz wzniesiony został młyn, zwany rakowickim. Pierwsza wzmianka o Olszy, pierwotnie będącej częścią Prądnika, pochodzi natomiast z XVII w. Rakowice, Olsza oraz Prądnik Czerwony zostały włączone w granice miasta Krakowa w 1941 r. w czasie okupacji niemieckiej. Do grona najważniejszych zabytków zlokalizowanych na obszarze Prądnika Czerwonego należy dwór w Olszy, znajdujący się w posiadaniu rodziny Potockich, wzniesiony przez karmelitów w XVIII w., a następnie przebudowany w XIX w. w stylu klasycystycznym, oraz dworek ,,Pocieszka”, którego korzenie sięgają renesansowego pałacu braci Cellarich. Bywali w nim nawet królowie Polski – Władysław IV oraz Jan Kazimierz. Po zniszczeniu przez Szwedów został odbudowany, a następnie przebudowano go na początku XX w. Odwiedzając III Dzielnicę, można zobaczyć także pozostałości po dawnym folwarku dominikańskim oraz kapliczkę poświęconą św. Janowi Chrzcicielowi, datowaną na połowę XVII w.

 

Prokocim-Bieżanów – XII dzielnica Krakowa. Na jej obszarze znajduje się ul. Wielicka, jedna z głównych arterii Krakowa i dróg wylotowych miasta, ciągnąca się od Podgórza, przez Płaszów, ku Wieliczce. Przy niej na granicy miasta wznosi się postawiony w 1915 r. obelisk na wzgórzu Kaim, oznaczający miejsce, do którego armii rosyjskiej udało się dojść najdalej w głąb Galicji w czasie I wojny światowej. Droga wytyczona w końcu XVIII w. już wcześniej pełniła funkcję gościńca, którym biegł trakt solny. Obecna dzielnica XII złożona jest z dawnych wsi: Prokocimia, Bieżanowa i Rżąki oraz osiedla Na Kozłówce/Kozłówek. Obecnie zarówno Prokocim, jak i Bieżanów są przede wszystkim osiedlami mieszkalnymi. Prokocim po raz pierwszy wzmiankowany był w 1367 r. W XVI w. eksploatowano znajdujące się tu złoża gipsu alabastrowego. Wieś mocno ucierpiała w czasie kolejnych wojen targających Rzeczpospolitą w XVII i XVIII w. W okresie konfederacji barskiej we wsi stacjonowały oddziały konfederatów oraz wojsko rosyjskie. W końcu XVIII w. na miejscu dawnego zespołu dworskiego wzniesiono pałac, przebudowywany kilkukrotnie w następnym stuleciu, znany obecnie jako dwór Jerzmanowskich, od imienia najsłynniejszego właściciela – Erazma Jerzmanowskiego. Bezpośrednio przy dworze znajduje się park z licznymi pomnikami przyrody noszący im. Anny i Erazma Jerzmanowskich, jedno z ulubionych miejsc odpoczynku okolicznych mieszkańców. Po śmierci E. Jerzmanowskiego jego majątek w Prokocimiu kupili augustianie, którzy zaczęli wznosić obecny kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Dobrej Rady (według nowego projektu Adolfa Szyszko-Bohusza). W pałacu mieściła się szkoła, w okresie obu wojen światowych rezydowały tam sztaby austriacki i niemiecki, w PRL-u dom dziecka, a obecnie klasztor. W 1925 r. nieopodal odkryto jedno z najbogatszych w Polsce cmentarzysk kultury łużyckiej, z którego wydobyto około 500 urn z ozdobami. W 1941 r. Prokocim – zamieszkany wtedy głównie przez kolejarzy – został włączony do Krakowa. W latach 60. na leżącym w południowej części Prokocimia wzgórzu wybudowano osiedle mieszkaniowe Na Kozłówce. Na terenie osiedla znajduje się plac handlowy oraz tajemniczy, liczący 1,5 mld lat głaz Rapa Kiwi. Prokocim to także Uniwersytecki Szpital Dziecięcy, w którego bezpośredniej bliskości znajdują się akademiki oraz Wydział Farmaceutyczny CM UJ, fort artyleryjski Prokocim oraz jeden z pierwszych supermarketów w Krakowie. Obecnie trwa proces przenoszenia całego Szpitala Uniwersyteckiego z okolic ul. Kopernika do Prokocimia. Bieżanów to dawna wieś, włączona do miasta częściowo w 1941 r. (część zachodnia), a częściowo w 1973 r. W 1856 r. przez Prokocim i Bieżanów poprowadzono linię kolejową do Dębicy, potem przedłużoną do Lwowa. Powstał także tor łączący Bieżanów z Wieliczką. W II poł. XIX w. Bieżanów był dość dużą wsią należącą do rodziny Czeczów de Lindenwald, ze szkołą ludową, gorzelnią, hutą i stacją kolejową. Karol Czecz wybudował nowy pałac, który wkrótce stał się lokalnym centrum towarzyskim. W okresie międzywojennym w Bieżanowie powstała fabryka drożdży i spirytusu. W czasie II wojny światowej Niemcy zbudowali tu dużą stację przeładunkową. W okresie PRL-upowstało osiedle z wielkiej płyty Bieżanów Nowy, pałac zaś został upaństwowiony i aż do końca lat 90. pełnił funkcję domu dziecka. Obecnie mieści się w nim dom kultury.

 

Ruczaj-Tyniec – południowo-zachodnia część obecnej VIII dzielnicy Dębniki, złożona z kilku dawnych wsi oraz osiedli mieszkaniowych. Jej dwoma głównymi elementami są: Tyniec oraz Ruczaj, jeden z najintensywniej rozwijających się obszarów współczesnego Krakowa. Choć nie stanowi on odrębnej jednostki administracyjnej, w powszechnej świadomości krakowian funkcjonuje jako obszar odrębny od Dębnik. Swoją nazwę wziął prawdopodobnie albo od pierwszego wybudowanego osiedla Ruczaj-Zaborze, albo od ul. Ruczaj. Świadectwem rozwoju Ruczaju jest ulokowany na tym terenie III Kampus UJ oraz Krakowska Specjalna Strefa Ekonomiczna–Krakowski Park Technologiczny, gdzie swoje siedziby mają polskie i zagraniczne firmy korzystające z potencjału Uniwersytetu. Naprzeciw kampusu, po drugiej stronie ul. Grota-Roweckiego, wznoszą się bloki Osiedla Ruczaj-Zaborze. Powstało ono w latach 1986–1993 i było początkiem wielkiej zabudowy mieszkaniowej tego rejonu, kontynuowanej w kolejnych latach, czego świadectwem jest choćby Osiedle Europejskie. Obecny Ruczaj zajmuje tereny dawnych wsi: Zakrzówka, Kobierzyna, Pychowic i Skotnik. Kobierzyn to dawna wieś wzmiankowana po raz pierwszy w latach 1350–1351. W 1873 r. z powodu wybuchu epidemii cholery we wsi powstał cmentarz choleryczny, do naszych czasów, przy obecnej ul. Kobierzyńskiej, przetrwała zbiorowa mogiła ofiar tej epidemii. Dziś nazwa Kobierzyn kojarzy się przede wszystkim z powstałym jeszcze w okresie galicyjskim Klinicznym Szpitalem Psychiatrycznym. W okresie okupacji Niemcy wymordowali pacjentów, w szpitalu ulokowali koszary, a potem szpital wojskowy, we wsi powstał zaś karny obóz jeniecki, którego pomnik ulokowany jest w Lesie Borkowskim. W 1941 dekretem władz Generalnego Gubernatorstwa Kobierzyn został włączony do Krakowa. Pychowice, dawna wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1376 r. Znajdował się w niej folwark, a później zespół dworski. W 1941 r. została włączona do Krakowa decyzją władz okupacyjnych. Według legendy o Panu Twardowskim to właśnie tu miała się znajdować karczma Rzym. Skotniki, dawna osada służebna, której ludność zajmowała się wypasaniem bydła, szewstwem, rolnictwem i garbarstwem. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1257 r., była dosyć zamożną i rozległą wsią podlegającą władzy księcia, a później króla i wielkorządców krakowskich. Istniał w niej folwark, a później zespół dworski. Po pierwszym rozbiorze stała się własnością prywatną. Austriacy w ramach budowy twierdzy Kraków wznieśli tu forty Skotniki i Winnica. W 1941 r. Skotniki zostały włączone do Krakowa. Poza wspomnianymi wyżej wsiami w okolicy Ruczaju znajdują się także dawne wsie Bodzów, Kostrze i Sidzina. Dwie pierwsze włączono do Krakowa w 1941 r., a ostatnią w 1973 r. Tyniec to dawna wieś słynąca do dziś z klasztoru Benedyktynów, ufundowanego w XI w. W Tyńcu już od czasów średniowiecza istniała przeprawa przez Wisłę, a wzgórze klasztorne zostało ufortyfikowane i pełniło funkcję twierdzy, m.in. w okresie rozbicia dzielnicowego i walki o tron w Krakowie. W XIII w. opactwo zniszczył najazd tatarski, ale zostało ono odbudowane. Wieś Tyniec od XVIII w. słynęła z dziewiarstwa, m.in. wyrobu czapek. W okresie konfederacji barskiej klasztor był twierdzą konfederatów walczących z oddziałami rosyjskimi. W wyniku walk spalono wieś, zniszczeniu w części uległ również klasztor. W 1816 r. Austriacy dokonali kasaty opactwa w Tyńcu, a piętnaście lat później klasztor i kościół spłonęły. W XIX w. odbudowano tylko ten ostatni jako kościół parafialny. W sierpniu 1939 r. do Tyńca ponownie zostali sprowadzeni Benedyktyni z Belgii, ale odbudowę klasztoru według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza przerwał wybuch wojny. Odbudowano go ostatecznie w latach 1947–1953. W 1973 r. Tyniec został włączony do Krakowa.

 

Stare Miasto – I Dzielnica Krakowa, położona w ścisłym centrum miasta. W jej skład wchodzą także m.in. Kazimierz, Kleparz, Piasek oraz Stradom. Na terenie I Dzielnicy znajdują się najstarsze i najważniejsze zabytki Krakowa, pamiętające najdawniejsze dzieje miasta, takie jak Rynek Główny, Sukiennice, Wawel oraz liczne kościoły parafialne i klasztorne, na czele z bazyliką mariacką. W okolicach rynku mieszczą się także główne budynki Uniwersytetu Jagiellońskiego z Collegium Maius oraz Collegium Novum – siedzibą władz uczelni ufundowanej przez Kazimierza Wielkiego. Początki osadnictwa na terenie Starego Miasta sięgają czasów wczesnośredniowiecznych i wiążą się z osadnictwem na wzgórzu wawelskim oraz jego podgrodziu. Usytuowanie na terenie obecnej I Dzielnicy Wawelu, pełniącego przez długi czas funkcję siedziby monarchy oraz biskupa krakowskiego, przydawało obecnej I Dzielnicy wielkiego prestiżu i znaczenia nie tylko dla miasta, ale i całego państwa. Także obecnie wiele urzędów wojewódzkich, miejskich oraz kościelnych znajduje się w okolicach Starego Miasta. Katedra wawelska od 1320 r. na wiele wieków stała się katedrą koronacyjną i nekropolą władców Polski, a zamek na Wawelu pełnił funkcję oficjalnej siedziby monarchów. Bardzo ważnym punktem na mapie Starego Miasta jest bez wątpienia Rynek Główny. Wśród wielu wydarzeń, które się na nim rozegrały, wymienić można m.in. hołd pruski w 1525 r. oraz przysięgę złożoną przez Tadeusza Kościuszkę w 1794 r. Jeszcze dwieście lat temu na terenie Starego Miasta zamykał się cały obszar ówczesnego Krakowa, sprzed poszerzenia granic miasta, w czasie którego włączano do niego okoliczne miejscowości. Zabytki licznie nagromadzone w I Dzielnicy oraz jej klimat sprawiają, iż jest częścią miasta najchętniej odwiedzaną przez turystów z całego świata.

 

Swoszowice – X dzielnica Krakowa wysunięta najdalej na południe. W jej skład, poza Swoszowicami, wchodzą również dawne miejscowości: Jugowice, Kosocice, Opatkowice, Rajsko, Soboniowice, Zbydniowice, Wróblowice oraz osiedle Kliny. Swoszowice wzmiankowane zostały po raz pierwszy w 1362 r., a ich losy są nierozerwalnie związane z występującymi tu złożami siarki. Siarkę odkryto tu w 1422 r. i wydobywano w kopalniach od XV w. na podstawie przywileju królewskiego. Szczyt rozwoju górnictwa w Swoszowicach przypadł na czasy zaborów, w latach 60. XIX w. wydobywano tu najwięcej siarki w całym Cesarstwie Austriackim. Stan ten trwał do lat 80. XIX w., kiedy to wydobycie przestało być opłacalne. Pamiątką po dawnej działalności na terenie dzielnicy są hałdy i nazwy poszczególnych ulic. Z okresu zaborów zachował się również fort Swoszowice, część dawnej twierdzy Kraków, pełniący obecnie funkcję muzeum. Dzisiejsze Swoszowice słyną głównie ze swoich złóż leczniczych wód siarkowych i borowiny. Razem z parkiem zdrojowym czynią one ze Swoszowic jedyne w Polsce, czynne uzdrowisko ulokowane wewnątrz wielkiego miasta. Działa ono od 1811 r., choć pierwsze informacje o leczniczych właściwościach okolicznych wód pochodzą już z XVI w. W 1973 r. Swoszowice, po przyłączeniu do Krakowa, otrzymały status uzdrowiska.

 

Wzgórza Krzesławickie – XVII Dzielnica Krakowa zamyka w swoim obszarze kilka dawnych podkrakowskich miejscowości, takich jak m.in. Grębałów, Kantorowice, Krzesławice, Zesławice oraz Lubocza. Wieś, od której dzielnica wzięła swą nazwę, po raz pierwszy wzmiankowana została na początku XIII w. U swych początków należała do zakonu bożogrobców w Miechowie, podobnie jak Kantorowice. Losy Krzesławic na przestrzeni wieków były bardzo zmienne, wieś należała m.in. do Akademii Krakowskiej, w XVIII zakupił ją Hugo Kołłątaj, a sto lat później – Jan Matejko. Pod koniec XIX w. na terenie Krzesławic wybudowano fort „Krzesławice”, stanowiący część fortyfikacji Twierdzy Kraków. Od połowy XX w. część Krzesławic znajdowała się w obszarze kombinatu metalurgicznego Huty im. Lenina, przemianowanej następnie na Hutę im. T. Sendzimira. Na terenach wsi wchodzących w skład obecnej XVII Dzielnicy znajdowały się dwory właścicieli, folwarki oraz karczmy. Większość z nich zostało włączonych w obszar miasta Krakowa w 1951 r. jako części składowe nowo utworzonej dzielnicy Nowa Huta. Łuczanowice i Węgrzynowice włączono do Krakowa w późniejszym okresie. Na terenie dzielnicy Wzgórza Krzesławickie, w Zesławicach, przez wiele lat funkcjonowała cegielnia, której wyroby wykorzystywano m.in. podczas budowy kombinatu Huty im. Lenina. Do atrakcji, które odnaleźć można w XVII Dzielnicy, należy dwór Jana Matejki z początku XIX w., zabudowania fortu artyleryjskiego 49 „Krzesławice”, stanowiącego element fortyfikacji Twierdzy Kraków, oraz kościół św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Szkaplerznej z XVII w., wybudowany w Jaworniku koło Myślenic i przeniesiony do Krzesławic pod koniec XX w., w którym znajduje się wiele zabytków sztuki sakralnej.

 

Zwierzyniec – Bielany – VII Dzielnica Krakowa Zwierzyniec obejmuje obszary wielu dawnych podkrakowskich miejscowości o długiej i bogatej historii, jak m.in. Salwator, Bielany, Wola Justowska i Zwierzyniec, od którego dzielnica wzięła swą nazwę. Dzieje tej ostatniej wsi mocno związały się z opactwem norbertańskim, sprowadzonym w te strony przez Jaksę Gryfitę w XII w. Na terenie miejscowości powstawały folwarki, karczmy, młyny, stawy rybne oraz kuźnie. W rękach klasztoru norbertanek Zwierzyniec pozostawał do XX w., a na dawnych klasztornych łąkach wzniesiony został stadion Cracovii. Do Krakowa został natomiast włączony w 1910 r., podobnie jak wydzielone z niego Półwsie Zwierzynieckie. Jednym z ważnych punktów na mapie VII Dzielnicy jest kopiec, usypany w XIX w. na wzgórzu Sikornik, upamiętniający Tadeusza Kościuszkę. Na terenie Zwierzyńca znajdują się także Błonia, dawne łąki klasztoru norbertanek. Do VII Dzielnicy należą też ziemie dawnej wsi Przegorzały oraz Bielany, słynące z zakonu kamedułów, osadzonego tam przez marszałka wielkiego koronnego Mikołaja Wolskiego. Kemeduli przybyli na Bielany na początku XVII w. i od razu przystąpili do wznoszenia zabudowań klasztornych oraz kościoła. Wieś została włączona do miasta Krakowa w roku 1941, podczas okupacji niemieckiej, podobnie jak większość wsi wchodzących w skład obecnej VII Dzielnicy. Zwierzyniec posiada najwięcej terenów zielonych spośród dzielnic Krakowa, a także liczne zabytki, jak kościół Najświętszego Salwatora, klasztor Norbertanek czy zabytkowa stacja wodociągów.