Podgórze

Podgórze – Obecna XIII dzielnica Krakowa oprócz historycznego Podgórza obejmuje Płaszów, Bonarkę, Kabel, Zabłocie, Rybitwy, Przewóz, Zarzecze oraz rejon Kopca Krakusa i Matecznego. Do 1915 r. Podgórze pozostawało niezależnym miastem (choć już w 1810 r. stało się, jakkolwiek na krótko, dzielnicą Krakowa), a jego połączenie z Krakowem było jednym z głównych założeń idei Wielkiego Krakowa. W okresie międzywojennym następowała integracja Krakowa i Podgórza, czego symbolem było powstanie nowego mostu im. Józefa Piłsudskiego, w symbolicznie i nowoczesny sposób łączącego dwa brzegi Wisły oraz dwa miasta.

Osadnictwo na terenie dzisiejszego Podgórza sięga czasów znacznie odleglejszych. Występujące na terenie przyszłego miasta krzemienie – stąd nazwa „Krzemionki” – przyciągały ludzi już ponad 10 tys. lat temu. Około VII w. n.e. powstał Kopiec Krakusa. Od czasów wczesnego średniowiecza z okolic Krzemionek pozyskiwano materiały budowlane na potrzeby Krakowa, Kazimierza, a potem Podgórza, czego świadectwem są zachowane do dziś liczne kamieniołomy. Tereny przyszłego Podgórza rozwijały się początkowo jako przedmieścia Kazimierza. Sytuacja ta zmieniła się wraz z założeniem miasta i rozbiorami w końcu XVIII w. Austriacy w 1772 r. zajęli prawy brzeg Wisły, a w 1784 r. na mocy decyzji cesarza Józefa II Podgórze stało się wolnym królewskim miastem. Dzięki korzystnemu położeniu przy szlakach handlowych oraz przywilejom cesarskim i prawu gwarantującemu swobodę religijną – co przyciągało m.in. kupców z Krakowa – Podgórze zaczęło się rozwijać jako niezależny ośrodek, w ostatnich latach swej odrębności niewiele mniejszy od Krakowa. Okres świetności Podgórza przypadł na czas autonomii galicyjskiej, kiedy to powstały liczne budynki użyteczności publicznej i instytucje, na czele z elektrownią miejską, o pięć lat starszą niż krakowska. Ostatecznie Kraków i Podgórze połączyły się w jeden organizm 4 lipca 1915 r.

Całe szeroko rozumiane Podgórze rozlokowane jest wokół kopca Krakusa, stanowiącego jego symboliczny środek. Pod samym kopcem znajduje się nowy cmentarz Podgórski, jedna z najważniejszych nekropolii Krakowa. Po drugiej stronie kopca na stoku wzgórza Lasoty zachowały się resztki starego cmentarza Podgórskiego, mocno zniszczonego w okresie PRL. Pochowany jest na nim Edward Dembowski, jeden z przywódców powstania krakowskiego z 1846 r. Na szczycie wzgórza wznosi się unikatowy Fort św. Benedykt, pamiątka po twierdzy Kraków. Tuż przy nim przycupnął gotycki kościółek pod wezwaniem św. Benedykta.

Na pobliskim szczycie Krzemionek swoją siedzibę ma oddział telewizji Kraków z wieżą RTV, będącą jednym z najwyższych punktów miasta. U stóp Krzemionek rozciąga się stare Podgórze, z centrum w postaci rynku z neogotyckim kościołem św. Józefa. Po drugiej stronie rynku zaczyna się teren dawnego getta krakowskiego, o którego istnieniu przypomina pomnik – krzesła na Placu Bohaterów Getta, Apteka pod Orłem oraz leżące nieopodal,najpopularniejsze krakowskie muzeum–Fabryka Emalia Oscara Schindlera. Obok niego znajduje się też muzeum sztuki współczesnej MOCAK. Przy końcu Krzemionek, na rondzie Matecznego mieści się drugie, nieczynne, krakowskie uzdrowisko założone właśnie przez patrona ronda, Antoniego Matecznego. Przy tym rondzie ma też swój początek słynna Zakopianka.